Chociaż żył ponad 500 lat temu, znamy go wszyscy. Poeta, prozaik, prawdziwy człowiek renesansu. Mikołaj Rej
Mikołaj Rej z Nagłowic herbu Oksza po pierwsze lubił pseudonimy. Miał ich kilkanaście, a te najbardziej znane to: Ambroży Korczbok Rożek; Adrianus Brandenburgensis; Doctor Civitatis Lublinensis; Doktor lubelski Adrian Brandenburczyk; Albertus Branderburgensis; Andrych, twój dobry towarzysz; Joachim Heller, mistrz norymberski; Ks. Jan, kaznodzieja z Waśniewa.
Encyklopedie definiują Mikołaja jako polskiego poetę i prozaika renesansowego, tłumacza, a także polityka i teologa ewangelickiego. Choć nie był humanistą w naukowym rozumieniu tego słowa, zawdzięcza się mu upowszechnienie idei humanitas w polskiej kulturze. Długo uznawano go za „ojca literatury polskiej”, przez wielbicieli nazywany jest także „polskim Dantem” albo „Brueglem polskiej literatury”.
Mikołaj urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej w Żurawnie na Rusi Czerwonej, odebrał fragmentaryczne wykształcenie: najpierw 2 lata w Skalbmierzu, potem kolejne 2 we Lwowie – w 1518 został zapisany w poczet studentów Akademii Krakowskiej, gdzie nie kwapił się do nauki i – jak napisał w swojej biografii – poznał, co to dobre towarzystwo.
Lata młodzieńcze spędził w nieograniczonej swobodzie na wsi; polował, łowił ryby – zachwycał się światem natury. W 1525 ojciec wysłał Reja na dwór magnacki Andrzeja Tęczyńskiego. Był to moment przełomowy w życiu Reja: zdobywał tam przede wszystkim ogładę towarzyską, uczył się literatury, stylistyki i ortografii. Został sekretarzem Tęczyńskiego.
Za swoją misję uznawał edukację narodu, ukazanie harmonii człowieka i natury. Jego zdaniem „człowiek naturalny” powinien mówić i pisać w swoim ojczystym języku. Człowieka powinna cechować „cnota” (prawość), sumienie, „cześć” (honor), stałość umysłu. To właśnie Mikołajowi zawdzięczamy słynne zdanie: „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.”
Mikołaj był jednym z pierwszych poetów piszących w języku polskim. Założył miasta: Rejowiec i Oksę oraz liczne wsie. Ożenił się z Zofią Kościeniówną z Sędziszowa – siostrzenicą arcybiskupa lwowskiego. Później zetknął się z przedstawicielami reformacji i między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. Uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim. Nie opuścił – jak pisał Andrzej Trzecieski – „żadnego sejmu, zjazdu, ani żadnej koronnej sprawy”. Nigdy nie wyjeżdżał za granicę, z czego był dumny. Kilkakrotnie był posłem z różnych ziem. Popierał szlachecki ruch egzekucyjny zmierzający do oddania zagarniętych dóbr królewskich. Utrzymywał bliskie kontakty z dworami Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Wciąż zmieniał miejsca pobytu, zdobywał nowe majętności. Uzyskał także pozwolenie na lokację dwóch miasteczek – Okszy (obecnie Oksa) i Rejowca (Chełmskie), w którym prawdopodobnie zmarł. Miejsce pochówku Mikołaja Reja dotychczas pozostaje nieznane, ale niektórzy badacze sądzą, że poeta mógł zostać pochowany w Oksie.
Kilka lat temu znaleziono jeden z pamiętników słynnego poety. Czego możemy się z niego dowiedzieć? Tego, że Mikołaj:
* był lekko uczulony na pyłki kwiatowe,
* uwielbiał kraje, literaturę, sztukę i kulturę azjatycką,
* był przekonany, że jego lewa ręka jest silniejsza od prawej, a doszedł do tego wniosku „życiem pisanym prawą ręką”,
* był wiernym przyjacielem i wolał „starych” znajomych od nowych, dlatego przyjaźnie z okresu dzieciństwa towarzyszyły mu całe życie,
* nie przepadał za długimi pożegnaniami, pisząc o swoim pogrzebie podkreślał, że nie chce, aby był długi – ani pogrzeb, ani żałoba po nim.
Wśród sławnych potomków Mikołaja byli:
* Andrzej Rey (ok. 1584-1641), starosta libuski, działacz kalwiński oraz dyplomata, namalowany przez Rembrandta na obrazie Szlachcic polski (1637),
* Władysław Rey (1612-1682), wojewoda lubelski, starosta libuski, podskarbi nadworny koronny, stolnik krakowski, uczestnik m.in. bitwy beresteckiej (1651) i walk o Warszawę (1656),
* Jan Rey (ok. 1633-1706), starosta libuski, sołotwiński i pilzneński, uczestnik odsieczy wiedeńskiej (1683),
* Mieczysław Rey (1836-1918), ziemianin, członek Rządu Tymczasowego 1863 r., poseł na Sejm Krajowy, działacz społeczny,
* Mikołaj Rey (1866-1932), ziemianin, działacz ludowy, współzałożyciel PSL-Piast, członek polskiej delegacji na konferencje pokojowe w Wersalu (1919),
* Nicholas Rey (1938-2009), ambasador USA w Polsce w latach 1993-1997.
Magda Nowak
